πλασμώδιο της ελονοσίας

Πρωτόζωο της τάξης των αιμοσποριδίων, της ομοταξίας των σπορόζωων. Είναι παράσιτο των ερυθρών αιμοσφαιρίων του ανθρώπινου αίματος και είναι η αιτία της ελονοσίας. Ο εξελικτικός του κύκλος, που αποκαλύφτηκε με τις περίφημες εργασίες του Ιταλού Γκράσι και του Άγγλου Ρος, συμπληρώνεται εναλλάξ στον άνθρωπο (μοναχογονικός ή σχιζογονικός κύκλος) και σε μερικά είδη κουνουπιών του γένους ανωφελής (αμφιγονικός ή σπορογονικός κύκλος). Στο αίμα του ανθρώπου το πλασμώδιο εισβάλλει στα ερυθροκύτταρα όπου αρχικά έχει μορφή δακτυλιοειδή, η οποία εξελίσσεται σε αμοιβαιοειδή και στη συνέχεια σε πολύτμητο με κατάτμηση του πυρήνα και του πρωτοπλάσματος. Έτσι σχηματίζονται πολυάριθμα νέα πλασμώδια που ονομάζονται μεροζωίδια, τα οποία εγκαταλείπουν το ερυθροκύτταρο όταν καταστραφεί και εισβάλλουν σε άλλα ερυθροκύτταρα· όταν τα πλασμώδια εξέρχονται από τα ερυθροκύτταρα στο πλάσμα εμφανίζονται το ρίγος και οι πυρετικοί παροξυσμοί που χαρακτηρίζουν την ελονοσία. Μερικά πλασμώδια αντί να πολλαπλασιαστούν με το σχιζογονικό κύκλο, μετατρέπονται σε γαμεοκύτταρα αρσενικά και θηλυκά. Όταν ένα κουνούπι του γέvoυς Aνωφελής ρουφήξει το αίμα του ελονοσούντος, καταπίνει και τα παράσιτα. Στο στομάχι του κουνουπιού καταστρέφονται οι σχιζογονικές μορφές, αλλά επιζούν τα γαμεοκύτταρα. Αυτά στη συνέχεια εξελίσσονται με ώριμα γεννητικά άρρενα και θηλυκά κύτταρα, γίνεται σύζευξή τους και το νέο κύτταρο, ο ζυγώτης εγκαταθίσταται στο τοίχωμα του στομάχου του κουνουπιού. Εκεί σχηματίζει την ωοκύστη, ένα μόρφωμα μέσα στο οποίο γίνεται ο πολλαπλασιασμός του πλασμωδίου. Έτσι σχηματίζονται τα νέα π. που λέγονται σποροζωίδια. Όταν η ωοκύστη ωριμάσει, σπάει και τα νέα πλασμώδια πέφτουν στην κοιλιακή κοιλότητα του κουνουπιού και από εκεί φτάνουν στους σιελογόνους αδένες του. Όταν το μολυσμένο αυτό κουνούπι τσιμπήσει ένα υγιές άτομο, τότε μαζί με το σάλιο του, που έχει αντιπηκτικές ιδιότητες, ενοφθαλμίζει και τα πλασμώδια. Αυτά, αφού κάνουν στον οργανισμό του μολυνθέντος ένα κύκλο ζωής μέσα στα κύτταρα του δικτυοενδοθηλιακού συστήματος (εξωερυθροκυτταρικός κύκλος), εισβάλλουν στα ερυθρά αιμοσφαίρια, όπου αρχίζουν και επιτελούν το σχιζογονικό κύκλο της ζωής τους. Υπάρχουν διάφορα είδη πλασμωδίων ελονοσίας, όπως το π. του καλοήθους τριταίου, το π. του κακοήθους τριταίου, το π. του τεταρταίου και το π. το ωοειδές. Τα πλασμώδια αυτά διαφέρουν μεταξύ τους μορφολογικά, όπως π.χ. τα γαμετοκύτταρα του κακοήθους τριταίου έχουν σχήμα ημισεληνοειδές, αλλά και η νόσος που προκαλούν το καθένα από αυτά έχει διαφορετική πορεία και βαρύτητα. Eντοπίζονται στο αίμα με τη βοήθεια μικροσκοπίου. Η ελονοσία αντιμετωπίζεται με ειδικά φάρμακα, όπως η κινίνη και νεότερα συνθετικά ανθελονοσιακά φάρμακα, αλλά η προφύλαξη απ’ αυτή γίνεται κυρίως με μεθόδους που στρέφονται απευθείας κατά των κουνουπιών που τη μεταδίδουν, με τη χρησιμοποίηση ισχυρών εντομοκτόνων και την εξαφάνιση των προνυμφών του ανωφελούς κώνωπα που διαβιούν σε καθαρά στάσιμα νερά, δηλαδή στα έλη.